«Ես ընդամենը երաժիշտ եմ, այն էլ՝ Դանիել Երաժիշտ, ու ապրում եմ «հեռավոր» Բանգլադեշում»

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ, ՀԱՅ ՄՇԱԿՈՒՅԹՆ ԵՆ ԱՇԽԱՐՀԻ ՀՈԳԵՊԱՀՈՒՍՏԸ»
…և ոչ միայն մշակույթի մասին
Հայ հոգևոր երաժշտության գանձարանի անխոնջ մշակն է ԴԱՆԻԵԼ ԵՐԱԺԻՇՏԸ, ով ասելիք ունի նաև իր մասնագիտական ոլորտից անդին խմորվող թեմաների շուրջ:
«ԵԹԵ ՄԱՐԴՈՒՆ ԴՆՈՒՄ ԵՍ ԱՆԱՍՆԱԿԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐԻ ՄԵՋ` ՆԱ ԿԱ՛Մ ԱՊՍՏԱՄԲՈՒՄ Է, ԿԱ՛Մ ՎԵՐԱԾՎՈՒՄ ԱՆԱՍՈՒՆԻ»
-Մաեստրո, մեր հանդիպումը մեկ-երկու օր հետաձգվեց՝ կապված Հայ առաքելական եկեղեցու գլխավոր արարողություններից մեկի՝ Մյուռոնօրհնեքի հետ: Ս. Էջմիածնի Մայր տաճարի բակն այդ օրն աննախադեպ մարդաշատ էր: Ի՞նչ եք կարծում, բոլորին այդտեղ էր բերել կատարվող ծեսի հոգևոր բովանդակության գիտակցո՞ւմը, թե՞ ընդամենն ինչ-որ հանդիսության, սովորական մի հավաքի մասնակից դառնալու մղումը:
-Բնականաբար, բազմության մի ստվար հատված սրտանց գնում է եկեղեցի և վերապրում հոգևոր կյանքի այդ մեծ իրադարձությունը: Բայց միշտ էլ լինում են ուղղակի հետաքրքրասերներ, որ նման են տեսարժան վայր այցելած զբոսաշրջիկների, մանավանդ որ այդ ծեսը շատ գեղեցիկ է: Չի լինում ստերիլ բազմություն, իսկ թե ինչպիսի համամասնություն է տիրում այդ երկու տեսակների միջև, ինձ համար պարզ չէ: Դա վիճակագրության խնդիր է:
-Կարո՞ղ ենք ասել, որ մեր հանրապետության նախագահական ընտրություններին նախորդած և հաջորդած հանրահավաքները ևս որոշ մարդկանց համար ընդամենը ժամանցի նոր, թարմ ձև էին, զբոսնելու հարմար առիթ:
-Ենթադրում եմ, որ հանրահավաքների գնալը վտանգավոր է. չէ՞ որ հայտնի է՝ երեկոյան տունդարձի ճանապարհին Երևանի փողոցներում, մանավանդ՝ ծայրամասերում, թափառում են շների ոհմակները: ՈՒստի, ըստ իս, գնում են նրանք, ովքեր խիստ անհրաժեշտություն են զգում, ովքեր չեն կարող այլևս այսպես ապրել: Ես քրիստոնյա եմ, մարքսիստ չեմ, բայց պիտի հիշեցնեմ Էնգելսի խոսքերը. «Եթե մարդուն դնում ես անասնական պայմանների մեջ` նա կա՛մ ապստամբում է, կա՛մ վերածվում անասունի»: Ոմանց դեպի հանրահավաքներ մղում էր ապստամբ ոգին, ոմանք էլ գուցե սրանց կարեկիցներն էին: Դժվար է բնութագրել այդ բազմաշերտ հանրությանը, բայց այնտեղ հավաքվածները զբոսանքի չէին ելել: Չնայած այդ հանրահավաքները նաև կոչեցին քաղաքական զբոսանք, բայց դա, կարծում եմ, պետք է ընկալել չակերտներում:
-Ժողովուրդը Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մեջ տեսնում էր իր իդեալական առաջնորդի՞ն, թե՞ դա այլընտրանք էր, առկա իրավիճակից ելք փնտրելու մի տարբերակ:
-Նախագահական ընտրությունների ընթացքում շրջանառության մեջ մտավ մի արտահայտություն, թե պետք է ընտրենք վատին՝ վատագույնից խուսափելու համար: Ընդհանրապես, այս հարցի շուրջ դժվար է խոսել, որովհետև մենք չունենք ինֆորմացիա: Ես սովոր չեմ խոսելու՝ առանց նյութը հստակ իմանալու, ուստի խոսում եմ ենթադրաբար, և գուցե ասածներս չեն համապատասխանում իրականությանը:
«ՈՎ ԺՈՂՈՎՐԴԻՆ ՉԻ ԽՆԱՅՈՒՄ, ՆԱ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻ ԴԱՎԱՃԱՆ Է»
-Ինֆորմացիայի պակասի հարցում ո՞վ է մեղավոր: Այն տեղ հասցնողնե՞ր չկան, մե՞նք ենք անհետաքրքրասեր, թե՞ ուղիներն են փակ:
-Նժդեհն ասում էր, թե երկրի ղեկավարությունը պարտավոր է ժողովրդին բացատրել, պատճառաբանել կատարվող կարևոր իրադարձությունները: Դե՛, մեր ղեկավարությունն էլ ինչքան կարողանում է կամ ինչքան ցանկանում է, այնքան էլ տալիս է ինֆորմացիա: Բայց, ինչպես ասում էր Օստապ Բենդերը, «Պարոնա՛յք երդվյալ ատենակալներ, նիստը շարունակվում է»:
-Եվ այդ շարունակությունը երկարելո՞ւ է, հանգուցալուծումները շա՞տ են ուշանալու:
-Այդ հարցին միայն քաղաքագետները կարող են պատասխանել, մեկ էլ՝ երգիծաբան Ժվանեցկին, որն ասում էր. «Թունելի վերջում լույս է երևում, բայց էդ անտեր թունելը ոչ մի կերպ չի վերջանում»: Ես ընդամենը երաժիշտ եմ, այն էլ՝ Դանիել Երաժիշտ: Ապրում եմ «հեռավո՜ր» Բանգլադեշում, «դեպքի վայրից» շատ հեռու, և իմ տնից կենտրոնը չի երևում: Բայց կյանքը կանգ չի առնելու: Մենք բոլորս պիտի դասեր քաղենք կատարվածից: Պիտի աշխատենք ապրել, գործել առաքինաբար, որ կյանքը չպղտորվի, ու չընկնենք այսպիսի գլուխկոտրուկների մեջ՝ բառիս բուն իմաստով:
-Այսպիսի գլուխկոտրուկներ, այս և այլ տեսակի «թեժ կետեր» հիմա շատ կան աշխարհում, ուստի աշխարհափրկության խնդրով այսօր մտահոգ են շատերը:
-«Պատերազմ բոլորի՝ ընդդեմ բոլորի» գործընթացը շարունակվում է: Քանի կա մարդը, քանի կան ընչաքաղցությունը, նախանձը, ամբարտավանությունը, մեծամտությունը, մարդկային կրքերը, սանձարձակությունը, «թեժ կետերը» չեն վերանա: Նժդեհն ասում էր. «Ազգերն ամենից շատ տառապել են և կտառապեն իրենց տականքների երեսից»: Ափսոս, որ այսօր չկան Նժդեհի նման նվիրյալներ, որ կարողանան գլուխ հանել այս խաչբառից: Հայաստանն ուղղակի ափսոս է, որովհետև կորցնելու բան ունի: Բոլոր ազգերն էլ արժեքներ ստեղծել են («Մենք մեզ ոչ մեկից չենք գերադասում»), բայց Հայաստանը պետք է համայն մարդկությանը: Ինչպես ստորգետնյա ջրերն են սնուցում երկրագունդը, այնպես էլ Հայաստանն է սնուցում ողջ աշխարհի մարդկությանը: Ինչպես Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոսի ջրերը մարդկության ապագա ջրի պաշարներն են, այդպես էլ Հայաստանը, հայ մշակույթն են աշխարհի հոգեպահուստը: Նիկողայոս Մառն էր նշում, թե որքան է Հայաստանը հարստացրել այլ ժողովուրդների մշակույթը: Մեզ պակասում է հայրենասիրությունը: Ինձ համար հայրենասիրությունը նախ և առաջ սերն է ժողովրդի, ապա նոր տարածքի նկատմամբ: Ով ժողովրդին չի խնայում, նա հայրենիքի դավաճան է: Մենք ավելորդ հայ չունենք: Ժողովուրդը կենդանի հայրենիքն է, հայրենիքի բովանդակությունը: Տարածքը ձևն է և զրահը: Ձևը խնամելը, իսկ բովանդակությունը ոչնչացնելը նորմալ երևույթ չէ:
«ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ԳՈՐԾԵՐՆ ԵՆ ԽՃՃՎԱԾ, ԱՍՏՎԱԾԱՅԻՆԸ ՊԱՐԶ Է»
-Եվ, այնուամենայնիվ, աշխարհը կփրկի գեղեցի՞կը, բարությո՞ւնը, միասնությո՞ւնը, ողջախոհությո՞ւնը, ո՞ւժը… թե՞ մեկ այլ բան: Առհասարակ ինչի՞ց ու ինչպե՞ս փրկել աշխարհը:
-ՈՒժը՝ դժվար թե: Դա հիշեցնում է Գեբելսի խոսքերը. «Ով չի հավատում, թե Գերմանիայում լիակատար դեմոկրատիա է, գնդակահարել»: Ասում են՝ գեղեցիկը կփրկի աշխարհը: Բայց նախ պետք է գեղեցիկը փրկել, որն այսօր ոտնահարվում է: Մեր կյանքում թագավորում է տգեղը: Փրկությունը Աստծո ձեռքին է: Աստծուն պետք լինի մարդկությանը կատարելագործել, կանի: Այգեպանի պես կէտի գոսացած ճյուղերը, որպեսզի փարթամանա ծառը: Առանց Աստծու ոչինչ հնարավոր չէ անել: Սա ավետարանական ճշմարտություն է: Մարդկային գործերն են խճճված, աստվածայինը պարզ է: Կարծում եմ, Աստված նաև ուսուցիչ է և մարդկանց խրատներ է տալիս, երբ նրանք սխալվում են: Դժվար է միանշանակ ասել՝ որն է խրատ, որն է փորձություն, որը՝ պատիժ: Մենք մեղավոր ենք, որ այս վիճակում ենք: Ափսոս, որ կեղծիքն ավելի իշխող է, քան ճշմարիտը: Շուբերտն ասում էր, թե Մետեռնիխն ամեն ինչ արել է, որ արվեստագետին ծնկի բերի առևտրականի առջև: Բայց երևի Շուբերտի ժամանակներն ավելի վատն էին, որովհետև մեծ կոմպոզիտորն ասում էր. «Ինչպիսի՜ դժբախտություն է ծնվել ավստրիացի»: Իսկ մենք այսքանից հետո ասում ենք. «Հպարտ ենք, որ հայ ենք»: ՈՒրեմն ավելի լավ վիճակում ենք, քան Շուբերտը: Բայց Շուբերտն ավելի լավ էր ստեղծագործում, քան մենք:
-Մաեստրո, Դուք առօրեական շփման մեջ եք գեղեցիկի, երկնայինի հետ։ Դա թեթևացնո՞ւմ է կյանքը, թե՞ ավելի է ընդգծում նրանում առկա աններդաշնակությունը:
-Ամեն անգամ հաղորդակցվելով գեղեցիկի, երկնայինի հետ, մտածում եմ, որ եսասեր եմ, միայն ինքս եմ այդ բարիքներից օգտվում: Շատ եմ ցանկանում համայն աշխարհին կոչ անել ու ասել՝ գեղեցիկը թողած՝ տգեղը մի ընտրեք: Ինչո՞ւ ենք մարմնական սննդի դեպքում մաքուրն ընտրում (թեև դա էլ այսօր կասկածելի է), իսկ հոգևոր սննդի դեպքում՝ անմաքուրը: Մի՞թե մարմինն ավելի կարևոր է, քան հոգին: Շատ մարդիկ ապրում են պատրանքով: Մեզ թվում է, թե մենք ենք ձուկ որսում, բայց ձուկն է մեզ որսում: Էկզիստենցիալիստներն ասում են՝ մեզ թվում է, թե ապրում ենք, այնինչ «մեզ են ապրում»: Եվտուշենկոն էլ նման միտք ունի. մեզ թվում է, թե նայում ենք հեռուստացույց, բայց հեռուստացույցն է մեզ նայում, մեզ կառավարում: Դա մարդուն վայել վիճակ չէ: Բնության մեջ խոտն է ղեկավարում կովին: Որտեղ խոտն է, կովն այնտեղ է գնում: Այսինքն՝ դաշտն է ղեկավարում, կերն է ղեկավարում: Բայց մարդուն վայել չէ այդ տեսակ կյանքը, թեև հաճախ են այն մեզ պարտադրում: Վերջին շրջանում շատ են խոսում կյանքի որակի մասին, բայց ո՞ւր է այն: Երևանի սանիտարական վիճակը, ճարտարապետությունը, ճանապարհները կարո՞ղ են որակ ապահովել: Հայաստանում քայլելը կարծես սպորտի ձև լինի. պիտի շրջանցես ջրափոսերը, տեղավորվես քարուքանդ եղած, ծուռտիկ մայթերին: Շուտով մեքենաներին քսվելով ենք հասնելու մեր տները: Ռախիտիկ զարգացում է ապրում մեր երկիրը: Փոխանակ սահմանամերձ գյուղերն ամրացնեն, բնակչությանը համամասնաբար տեղաբաշխեն ամբողջ հանրապետության տարածքում, ամեն ինչ բերել-կուտակել են մայրաքաղաքում: Հայրենիքի ճիշտ բնակեցումը ռազմավարական նշանակության հարց է: Արվեստի ստեղծագործություններում ամեն ինչ ներդաշնակ է, այնինչ մեր իրականության մեջ ներդաշնակությունը խախտված է: Այսօրվա նյութապաշտությունը, կռապաշտությունն ահավոր են: Լատինաամերիկյան մի բանաստեղծ ասել է, թե ոսկի խժռած մարդը խուլ է տիեզերական նվագախմբի հնչյունների հանդեպ: Երբ մարդու հոգին նյութականացվում է, այլևս թրթիռ չի ապրում, կուրանում է գեղեցիկի հանդեպ, ապրում է տգեղ կյանքով: Հիմա տեխնիկայի դարաշրջան է, ժամանակակից տեխնոլոգիաների շնորհիվ մարդկանց կյանքը դարձել է ավելի բարեկեցիկ, զարգացումը՝ ավելի հնարավոր և ակնառու: Գրող Սոլոուխինն ասում էր, թե նախկինում մարդիկ սագի փետրագրիչներով հավերժական մտքեր էին գրում, իսկ այսօր հավերժական գրիչներով սագի մտքեր են գրում: Գրեթե ամեն երիտասարդ մեր օրերում համակարգիչ ունի, բայց նրանցից քչերն են փայլում մտքի հարստությամբ: Նժդեհն ասել է. «Երիտասարդությո՛ւն, աշխարհի անգերազանցելի գեղեցկագույնն ես դու, երբ բարձրանպատակ ես»: Այսօրվա երիտասարդությունն ի՞նչ բարձր նպատակներ ունի, երբ նյութի հետևից է ընկել: Նյութականը պատվանդանն է, հոգևորը՝ արձանը: Որքա՜ն տգեղ է, երբ պատվանդանը բարձրանում է արձանի վրա, նյութն իշխում է հոգուն: Ֆրեյդը մարդու ենթագիտակցությունը համեմատում էր ձիու հետ, գիտակցությունը՝ հեծյալի: Անբնական է, երբ ձին հեծնում է հեծյալին: Այսպիսի անտրամաբանական ապրելակերպով հայրենիք չես կառուցի: Այդպիսի հայրենիքը խոցելի կլինի:
«ՓՈՐՁՈՒՄ ԵՄ ՉՏԱՐՐԱԼՈՒԾՎԵԼ ԱՎԵՐԻՉ ՀՈՎԵՐԻ ՀՈՐՁԱՆՈՒՏՈՒՄ»
-Կյանքի թոհուբոհը Ձեզ չի՞ խանգարում արարել երաժշտության անդաստանում, գրել գրքեր, վարել ռադիոհաղորդաշար, դասավանդել: Այս իմաստով ի՞նչ ունի ստանալու Ձեզանից ժողովուրդն առաջիկայում:
-Ժողովուրդն ինձանից պիտի հաշվետվություն ստանա: Պիտի հավատա, որ ես իզուր չեմ ապրում: Մարդն իր կյանքը պիտի ապրի արարելով: Նիկոլայ Բերդյաևն ասում էր, որ մարդու գոյությունն արդարացվում է ստեղծագործությամբ: Ես նկատի չունեմ միայն երաժշտության ասպարեզը: Փողոցը մաքրելը, այգին խնամելն էլ յուրօրինակ ստեղծագործական վերաբերմունք է շրջապատի նկատմամբ: Եթե արհեստը լավ ես անում, դառնում է արվեստ, և հակառակը: Ես նախևառաջ փորձում եմ արվեստի, գեղեցիկի միջոցով չկորցնել իմ դիմագիծը, չտարրալուծվել այս դեստրուկտիվ, ավերիչ հովերի հորձանուտում: Սա է նաև իմ խնդիրը: Մանկավարժ եմ, դասավանդում եմ կոնսերվատորիայում և Չայկովսկու անվան դպրոցում: Ինքս ավելի հաշվետու եմ իմ ուսանողների առջև, քան նրանք՝ իմ: Աշխատում եմ հոդվածներիս ժողովածուի հաջորդ հատորի վրա: Դրանում կընդգրկվեն «Վեմ» ռադիոկայանով հեռարձակվող իմ հեղինակային՝ «Համաշխարհային դասական երաժշտություն» հաղորդաշարի նյութերը, «Ազգ», «Երաժշտական Հայաստան», «Հայ արվեստ» պարբերականներում տպագրված հոդվածները: Նախատեսված է «Հրաշամանուկներ» գրքույկի երկրորդ պրակի տպագրությունը: Դրանում ավելի շատ են ներկայացված հայ հրաշամանուկները: Հոգևոր երաժշտության մշակումներ եմ անում՝ «Շարական» անսամբլի ծրագիրը թարմացնելու նպատակով: Պատրաստվում ենք Վազգեն Վեհափառի ծննդյան 100-ամյակին նվիրված փառատոնի բացմանը: Ես նման եմ այն հռոմեացուն, որն իր տունն ապակուց էր կառուցել: Տեսանելի եմ չորս կողմից, ապրում եմ թափանցիկ: Նույնիսկ սիրում եմ կատակել. «Ղափանցիք սիրում են թափանցիկ»: Նախկինում կային սյունակյացներ, որոնք ապրում էին սյուների վրա: Իհարկե, ամոթ է, որ ինձ համեմատում եմ նրանց հետ, նրանք կատարյալ են, և մենք պարզապես պիտի նրանցից օրինակ վերցնենք: Հեգելն ասում էր՝ Սոկրատեսն իր կյանքը վերածել է ստեղծագործության: Մենք էլ պիտի կարողանանք այդպես ապրել, եթե ոչ լույս տալ, ապա գոնե անդրադարձնել, ոչ թե կլանել սև խոռոչների նման:
Զրուցեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ